Fitusýrur
Fitusýrurnar eru þrjár; fjölómettuð, einómettuð og mettuð fitusýra, þær eru meginundireining fitu og eru keðjur af kolefnisatómum með carboxýl hóp á öðrum endanum og metýl hóp á hinum endanum. Lengd þessara keðja er misjöfn, lengdin ræður miklu um eiginleika þeirra t.d því styttri sem keðjurnar eru, því meira fljótandi verða þær og vatnsleysanleiki þeirra verður meiri. Hvert kolefnisatóm er með fjórar tengingar sem tengjast ýmist hvor annarri eða vetnisatómum. Munurinn á mettaðri og ómettaðri fitusýru er sá að á mettuðu fitusýrunum þá tengjast allar fjóra tengingar en á ómettuðum fitusýrum þá tengjast ekki allar tengingarnar. Í ómettuðum fitusýrum þar sem ekki allar tengingarnar eru notaðar og það er pláss fyrir fleiri vetnisatóm myndast tvítengi á milli kolefnisatómana. Þegar fitusýran inniheldur eitt tvítengi þá er hún einómettuð en ef hún inniheldur fleiri en eitt það er hún fjölómettuð. Öll matvæli innihalda blöndur af fitusýrum þ.e þau innhalda ekki bara mettaðar eða ómettaðar fitusýrur. Hins vegar munar hlutfallið af fitusýrunum oft mjög miklu t.d matvæli sem innihalda mikið magn af ómettuðum fitusýrum líklegra til þess að bráðna við stofuhita en matvæli sem innihalda mikið af mettuðum fitusýrum munu harðna við stofuhita.
Omega-6
Omega-6 fitusýran er fjölómettuð fitusýra sem inniheldur 18 kolefnisatóm og 2 tvítengi. Linoleic er algengasta fitusýran í líkama okkar, líkaminn okkar notar þessa sýru til þess að mynda arachidonic sem er lykilatriðið í nýmyndun æða, blóðstorknun og bólgusvörun. Offjölgun á bólgusvörun er mjög alvarleg. Hún getur leitt til margra af alvarlegustu sjúkdómum sem læknar eru að glíma við, svo sem hjartasjúkdóma, efnaskipta heilkenni, áunna sykursýki, liðagigt, Alzheimer, margar tegundir krabbameins, o.fl. En þó er ekki allt slæmt við omega-6. Þær gegna mjög mikilvægu hlutverki í starfsemi heilans, eðlilegum vexti og þroska. Einnig hjálpa þær til við að örva húðina og hárvöxt, viðhalda heilsu, stjórna umbrotum og viðhalda æxlunarfærunum. Eins og þið sjáið þá eru þær bæði jákvæðar og neikvæðar fitusýrur.
Omega-9
Omega-9 fitusýrurnar eru einómettaðar og eru ekki lífsnauðsynlegar fyrir líkamann okkar af því að hann getur framleitt þær sjálfur. Omega-9 má finna í ýmsum jurtaolíum eins og í ólífuolíu og repjuolíu. Omega-9 fitusýrurnar lækka LDL kólesteróli (vonda kólesterólið) og á sama tíma hækka þær HDL kólesteról (góða kólesterólið). Þær styrkja einnig ónæmiskerfið og minnka bólgu í líkamanum. Omega-9 hjálpa omega-3 að komast í blóði okkar með því að mynda einskonar verndarhjúp utan um þær og sjá þá til þess að þær eyðist ekki á leiðinni.
Omega
Líkaminn okkar getur framleitt flest allar fitusýrur sem hann þarf sjálfur, en hann getur ekki framleitt fitusýru sem hafa tvítengi staðsett framan við níunda kolefnisatómið, sé talið frá metýlenda keðjunna. Slíkar fitusýrur eru omega-3 (alfa-linolenic sýra) og omega-6 (linoleic sýra). Omega-6 og omega-3 þurfa hvor aðra til þess að halda jafnvægi í líkamanum. Nú til dags neytum við of mikið af omega-6 fitusýrum og of lítið af omega-3 fitusýrum. dæmi um að þessar fitusýrur þurfa á hvor annarri að halda er að omega-6 eykur bólgusvörun í líkamanum en omega-3 dregur úr bólgusvörun í honum. Þessar fitusýrur eiga að vera í hlutföllunum einn á móti einu í líkamanum, en í stað þess eru þær á bilinu (omega 6) 15:1 til (omega 3) 30:1. Einn (omega-3) á móti tuttugu (omega-6) að meðaltali hjá öllu fólki í heiminum. Þess vegna má hækka magn omega-3 fitusýranna í líkamanum með því að borða fisk í staðinn fyrir kjöt.
En svo eru til omega fitusýruru sem líkaminn framleiðir sjálfurog því þurfum við ekki að hugsa jafn mikið um þessar fitusýrur. En þær heita omega-9, -5 og -7. Gott er að husga um að fá omega-9 fitusýrunar í líkamann af því að þær hafa mjög góð áhrif á hann
Omega-3
Omega-3 fitusýran er fjölómettuð fitusýra sem inniheldur 18 kolefnisatóm og 3 tvítengi. Í líkamanum myndar þessi fitusýra EPA (eicosa-pentaenoic acid) og DHA (docosa-hexaenoic acid) sem hjálpa líkamanum við að viðhalda heilsu og heilbrigði. EPA fitusýran stuðlar að æðaútvíkkun, dregur úr blóðsegamyndun og bólgusvörun. EPA hefur því löngum verið talin geta dregið úr tíðni hjarta-og æðasjúkdóma. Omega-3 fitusýrur eru taldar geta haft góð áhrif á liðagigt, psoriasis og bólgusjúkdóma í ristli. þessir fitusýrur gera einnig margt annað fyrir líkamann til dæmis lækka þríglýseríðmagn í blóði og hækka HDL-kólesteról (góða kólesterólið) og sýna góð áhrif á blóðflæði, blóðsegamyndun og blóðþrýsting. Omega-3 fitusýrunar er helst að í fiski, hnetum og hörfæjum svo dæmi séu nefnd.
Eftirtaldar sýrur eru hægt að finna í omega-9 fitusýrunni:
Olíusýra: Einómettuð fita sem finnst í ólífuolíu, Macadamia olíu og alifugla fitu. Talið er að þessi fita sé hinn einstaki heilsu hagur á bak við ólífuolíuna.
Mjaðarsýra: Fjölómettuð fita sem hefur nokkra bólgueyðandi eiginleika.
Erúkasýra: Einómettuð fita sem hefur vakið mikla áhyggjur á grundvelli dýrarannsókna að þetta getur verið hættulegt mönnum. Þessi sýra finnst í repjuolíu sem er í sumum löndum notuð í salatsósur, smjörlíki og majónes. Einnig er erúka sýra er sögð valda hjartasjúkdómum.
Nervónsýru: Einómettuð fita sem er mikilvæg fyrir heilbrigða heilastarfsemi. Hana er að finna í laxi, hnetum (sérstaklega macadamias), og fræjum.
Heilbrigði og Hollusta
Rannsóknarverkefni
